Khoảng cách số và bất bình đẳng khi AI trở thành “luật chơi mới”

Leandix

October 15, 2025

-,Blogs

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang từng bước trở thành “luật chơi mới” của thế giới, định hình lại cách thức hoạt động của các doanh nghiệp, quốc gia và cá nhân. Tuy nhiên, đằng sau những thành tựu ấn tượng này là một thực tế đáng lo ngại: khoảng cách số và bất bình đẳng trong việc tiếp cận AI đang ngày càng gia tăng. Theo dự báo của Liên Hợp Quốc, thị trường AI toàn cầu sẽ đạt giá trị 4,8 nghìn tỷ USD vào năm 2033, tương đương quy mô nền kinh tế Đức. Tuy nhiên, lợi ích từ cuộc cách mạng này có nguy cơ chỉ tập trung vào một số ít người được ưu đãi, trong khi phần lớn dân số thế giới – đặc biệt là các quốc gia đang phát triển như Việt Nam – đối mặt với nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

1. Khoảng cách số trong kỷ nguyên AI – Thực trạng đáng báo động

1.1. AI đang định hình lại quy tắc cuộc chơi toàn cầu

Khác với các cuộc cách mạng công nghệ trước đây chỉ tập trung vào việc số hóa dữ liệu hay triển khai phần mềm, AI đang tạo ra một loại “khoảng cách số” hoàn toàn mới. Theo báo cáo “Bridging the AI Digital Divide” từ Đại học Syracuse, khoảng cách AI không chỉ liên quan đến việc tiếp cận phần cứng hay internet, mà còn bao gồm những khác biệt sâu sắc về khả năng hiểu biết, kỹ năng sử dụng và khả năng đánh giá các sản phẩm do AI tạo ra. Điều này tạo nên những hậu quả cho các ngành như báo chí và giáo dục, khi các hệ thống AI ngày càng hỗ trợ cách chúng ta tiếp nhận và diễn giải thông tin.

Hiện tại, chỉ 100 công ty – chủ yếu tại Hoa Kỳ và Trung Quốc – đang kiểm soát 40% tổng đầu tư tư nhân toàn cầu vào nghiên cứu và phát triển AI. Điều đáng lo ngại hơn là 118 quốc gia, chủ yếu từ Global South (các nước phía Nam toàn cầu), hoàn toàn vắng mặt trong các cuộc thảo luận về quản trị AI toàn cầu. Sự tập trung quyền lực này không chỉ tạo ra bất bình đẳng về mặt kinh tế mà còn có thể dẫn đến việc các giải pháp AI được phát triển không phù hợp với nhu cầu và bối cảnh của đa số quốc gia trên thế giới.

Tác động của AI đối với thị trường lao động cũng đang tạo ra những lo ngại nghiêm trọng về bất bình đẳng. Theo ước tính, tới 40% công việc toàn cầu có thể bị ảnh hưởng bởi AI. Tuy nhiên, tác động này không đồng đều giữa các nhóm dân cư. Tại Hoa Kỳ, người da đen có khả năng cao hơn 10% làm những công việc dự kiến sẽ bị tự động hóa bởi AI. AI cũng dự kiến sẽ gây gián đoạn tới 4,5 triệu việc làm cho người da đen và ảnh hưởng đến các lĩnh vực có nhiều lao động nữ như hành chính, bán lẻ và dịch vụ khách hàng.

1.2. Việt Nam trong bức tranh AI khu vực và thế giới

Giữa bối cảnh cạnh tranh gay gắt này, Việt Nam đang thể hiện những dấu hiệu tích cực trong việc phát triển hệ sinh thái AI. Theo Chỉ số Sẵn sàng AI của Chính phủ năm 2024, Việt Nam xếp thứ 5 trong ASEAN và đạt vị trí thứ 3 thế giới về mức độ tin tưởng AI. Đây là một thành tựu đáng ghi nhận, phản ánh sự chấp nhận và sẵn sàng của người dân Việt Nam đối với công nghệ mới.

Sự phát triển của hệ sinh thái startup AI tại Việt Nam cũng rất ấn tượng. Từ chỉ khoảng 60 startup AI hoạt động năm 2021, con số này đã tăng vọt lên khoảng 300 startup vào năm 2024 – tăng gần 5 lần chỉ trong 3 năm. Điều này đưa Việt Nam lên vị trí thứ 2 trong Đông Nam Á về số lượng startup AI. Thị trường AI Việt Nam được khẳng định là một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất khu vực, với giá trị dự kiến đạt khoảng 1,52 tỷ USD vào năm 2030, duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định 20% mỗi năm.

Đặc biệt, theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, 80% doanh nghiệp Việt Nam đã áp dụng AI trong năm qua – cao hơn đáng kể so với mức trung bình 69% của khu vực. Điều này cho thấy doanh nghiệp Việt Nam đang tích cực trong việc chấp nhận và triển khai công nghệ AI, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển trong tương lai.

1.3. Những rào cản cản trở sự phát triển bình đẳng

Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng này vẫn tồn tại những thách thức nghiêm trọng. Thiếu nhân lực chất lượng cao là rào cản lớn nhất, với 45% đơn vị cung cấp AI gặp khó khăn về vấn đề này. Theo các chuyên gia, mỗi năm Việt Nam thiếu hàng chục nghìn kỹ sư và chuyên gia trong lĩnh vực AI, khoa học dữ liệu và học máy. Không chỉ thiếu về số lượng, chất lượng nhân lực AI hiện nay cũng chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của doanh nghiệp và thị trường.

Bên cạnh đó, 23% tổ chức gặp khó khăn về cơ sở hạ tầng dữ liệu và tính toán. Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn xây dựng hạ tầng số cơ bản, với gần 2,5 tỷ người trên thế giới vẫn thiếu kết nối internet. Tại Hoa Kỳ – một quốc gia phát triển – vẫn có gần 24 triệu người thiếu truy cập internet tốc độ cao, điều này cho thấy thách thức về hạ tầng số không chỉ riêng các nước đang phát triển.

Đáng lo ngại hơn, 30% tổ chức lo ngại về việc thiếu hành lang pháp lý rõ ràng. Mặc dù Việt Nam đang xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo dự kiến được trình Quốc hội vào cuối năm 2025, việc thiếu khung pháp lý toàn diện hiện tại đang tạo ra sự bất ổn cho các doanh nghiệp muốn đầu tư và phát triển AI.

2. Bất bình đẳng trong tiếp cận và ứng dụng AI

2.1. Phân hóa giữa doanh nghiệp lớn và SME

Thực tế cho thấy, việc ứng dụng AI tại Việt Nam đang có sự phân hóa rõ rệt giữa các nhóm doanh nghiệp. Theo phân tích của chuyên gia Phan Văn Hòa, có thể chia doanh nghiệp Việt Nam thành ba nhóm chính: nhóm tiên phong (20%) bao gồm các tập đoàn lớn như Viettel, Vingroup, FPT, MB Bank đã đầu tư mạnh vào AI để tự động hóa vận hành và cải thiện trải nghiệm khách hàng; nhóm đang thử nghiệm (40%) chủ yếu là các doanh nghiệp SME đã bắt đầu ứng dụng AI ở một số lĩnh vực nhỏ nhưng chưa có chiến lược tổng thể; và nhóm chưa ứng dụng (40%) chủ yếu là các doanh nghiệp truyền thống vẫn lo ngại về chi phí và thiếu lộ trình rõ ràng.

Sự phân hóa này tạo ra một “khoảng cách AI” ngay trong nội bộ nền kinh tế Việt Nam. Các tập đoàn lớn với nguồn tài chính dồi dào có thể đầu tư vào các hệ thống AI tiên tiến, thu hút nhân tài và tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội. Trong khi đó, các doanh nghiệp nhỏ và vừa – chiếm đa số trong nền kinh tế Việt Nam – lại gặp khó khăn trong việc tiếp cận và triển khai các giải pháp AI do hạn chế về tài chính, nhân lực và kiến thức kỹ thuật.

Điều đáng lo ngại là hầu hết doanh nghiệp hiện tại chỉ mới dùng AI làm “công cụ hỗ trợ”, chưa đạt mức “chuyển đổi AI” thực sự. Việc ứng dụng AI để tự động hóa quy trình tại các doanh nghiệp Việt Nam chỉ mới ở giai đoạn sơ khai, trong khi những doanh nghiệp đạt được đến “cấp độ chuyển đổi hoàn toàn mô hình kinh doanh” vẫn còn rất hiếm. Theo dự đoán của các chuyên gia, trong năm 2025, các SME tại Việt Nam sẽ bắt đầu đạt được những kết quả rõ rệt trong việc tự động hóa quy trình, và đến năm 2026, một số doanh nghiệp có thể đạt được mức chuyển đổi thực sự nhờ AI.

2.2. Khoảng cách giữa thành thị và nông thôn

Khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn cũng là một vấn đề nghiêm trọng trong việc triển khai AI. Tại các vùng nông thôn, việc thiếu hạ tầng internet tốc độ cao, nguồn điện ổn định và thiết bị hiện đại đang tạo ra những rào cản lớn cho việc tiếp cận các công nghệ AI. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam là một quốc gia có nền kinh tế nông nghiệp phát triển, nơi AI có thể mang lại những lợi ích to lớn trong việc tối ưu hóa sản xuất, quản lý nguồn nước và dự báo thời tiết.

Các nghiên cứu quốc tế cho thấy AI có thể giúp nông dân tăng năng suất lên tới 40% thông qua việc phân tích dữ liệu thời tiết và đất đai. Tuy nhiên, để đạt được điều này, cần có sự đầu tư đồng bộ vào hạ tầng kỹ thuật số ở nông thôn, bao gồm mạng internet băng thông rộng, hệ thống điện ổn định và các thiết bị thông minh có thể hoạt động trong điều kiện khắc nghiệt của môi trường nông nghiệp.

Thách thức về giáo dục và đào tạo cũng đặc biệt nghiêm trọng ở các vùng nông thôn. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng để triển khai AI hiệu quả, không chỉ cần có công nghệ mà còn cần có một lực lượng lao động được đào tạo với kỹ năng số cơ bản và khả năng tương tác với các hệ thống thông minh. Điều này đòi hỏi các chương trình đào tạo phù hợp với điều kiện địa phương và có thể tiếp cận được với người dân ở các vùng xa xôi.

2.3. Thách thức về nhân lực và kỹ năng

Một trong những thách thức lớn nhất trong việc thu hẹp khoảng cách AI là sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực có kỹ năng. Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế, thế giới đang thiếu khoảng 2,4 triệu bác sĩ và y tá. Tại châu Phi cận Sahara, chỉ có dưới 3% nguồn cung chuyên gia y tế được đào tạo toàn cầu mặc dù phải gánh chịu 24% gánh nặng bệnh tật thế giới. Tại Nam Á, chỉ có 0,7 bác sĩ được đào tạo cho 1000 người, và hầu hết đều tập trung ở các khu vực thành thị.

Tình hình tương tự cũng xảy ra trong lĩnh vực nông nghiệp. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc khuyến nghị nên có một nhân viên khuyến nông cho 400 nông dân, nhưng tại châu Phi, trung bình có một nhân viên khuyến nông cho 3000 nông dân. Trong bối cảnh này, AI có thể đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng khả năng của các chuyên gia hiện có, giúp họ hỗ trợ được nhiều người hơn và đạt được kết quả tốt hơn.

Tại Việt Nam, thách thức về nhân lực AI cũng rất nghiêm trọng. Nhiều chương trình đào tạo ở bậc đại học còn nặng về lý thuyết, thiếu liên kết với thực tế và các mô hình học tập trải nghiệm. Các chuyên gia giỏi có xu hướng làm việc ở khu vực tư nhân hoặc nước ngoài, khiến hệ sinh thái nhân lực trong nước thiếu tính bền vững và kế thừa. Điều này đòi hỏi một cuộc cải cách toàn diện trong hệ thống giáo dục và đào tạo, từ việc cập nhật chương trình học đến việc tạo ra các cơ chế khuyến khích để giữ chân nhân tài trong nước.

3. Giải pháp thu hẹp khoảng cách – Vai trò của Leandix

3.1. Chiến lược phát triển hạ tầng và giáo dục

Để thu hẹp khoảng cách AI, cần có một chiến lược toàn diện bao gồm đầu tư hạ tầng, phát triển nhân lực và thúc đẩy đổi mới địa phương. Theo khuyến nghị của các chuyên gia quốc tế, các quốc gia đang phát triển cần tập trung vào bốn trụ cột chính: hạ tầng hiện đại, nhân lực chất lượng cao, quản trị minh bạch và văn hóa AI lấy con người làm trung tâm.

Đầu tư hạ tầng là yếu tố then chốt. Các giải pháp sáng tạo như vệ tinh Starlink của SpaceX đang mang kết nối internet đến các vùng nông thôn và xa xôi. Việc triển khai các giải pháp năng lượng tái tạo như điện mặt trời và gió có thể được tích hợp vào các dự án điện khí hóa nông thôn để cung cấp giải pháp bền vững cho những khu vực thiếu lưới điện truyền thống. Các chương trình trợ cấp hoặc hợp tác với các công ty công nghệ có thể làm cho điện thoại thông minh, máy tính bảng và laptop trở nên dễ tiếp cận hơn với các gia đình có thu nhập thấp.

Giáo dục và đào tạo kỹ năng là ưu tiên hàng đầu khác. Các nền tảng học tập cá nhân hóa được hỗ trợ bởi AI có thể thích ứng với phong cách và tốc độ học tập cá nhân, cung cấp trải nghiệm giáo dục tùy chỉnh mà các phương pháp truyền thống có thể không cung cấp được. Ví dụ, một số nền tảng sử dụng thuật toán AI để đề xuất các khóa học và tài nguyên dựa trên sở thích và hiệu suất của người dùng, từ đó thúc đẩy môi trường học tập bao trùm hơn.

3.2. Leandix – Đồng hành cùng doanh nghiệp với giải pháp Odoo

Trong bối cảnh này, Leandix đang đóng vai trò quan trọng như một cầu nối giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận và triển khai các giải pháp chuyển đổi số hiện đại. Là một trong những đối tác chính thức hàng đầu của Odoo tại Việt Nam, Leandix chuyên cung cấp các giải pháp chuyển đổi số toàn diện, bao gồm triển khai Odoo ERP, tự động hóa quy trình và tích hợp AI.

Với bộ sản phẩm của Leandix, doanh nghiệp có thể tối đa hóa năng suất làm việc, quản lý nhân sự và rút ngắn đến 80% thời gian phát triển sản phẩm. Điều đặc biệt quan trọng là Leandix tập trung vào việc hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) – nhóm đối tượng thường gặp nhiều khó khăn nhất trong việc tiếp cận công nghệ AI và chuyển đổi số.

Odoo, với hơn 70 ứng dụng chính thức và hơn 57.000 ứng dụng bên thứ ba, cho phép doanh nghiệp quản lý tài chính, bán hàng, hàng tồn kho, sản xuất, nhân sự, marketing và nhiều chức năng khác trên một nền tảng duy nhất. Đặc biệt, phiên bản Odoo mới nhất đã tích hợp mạnh mẽ các tính năng AI, bao gồm ChatGPT để hỗ trợ tạo nội dung, xử lý hóa đơn tự động bằng công nghệ OCR, và các công cụ phân tích dự đoán.

Leandix không chỉ cung cấp công nghệ mà còn đồng hành với doanh nghiệp trong toàn bộ hành trình chuyển đổi số. Với tầm nhìn “trở thành đối tác hàng đầu, tiên phong trong việc kiến tạo tương lai số tinh gọn cho doanh nghiệp Việt Nam”, Leandix cam kết trao quyền cho các doanh nghiệp thông qua các giải pháp chuyển đổi số tinh gọn, nhanh chóng và chi phí tối ưu. Sứ mệnh này đặc biệt phù hợp với nhu cầu của các SME, giúp họ có thể tận dụng sức mạnh của AI mà không cần đầu tư quá lớn về tài chính và nhân lực.

3.3. Hướng tới tương lai AI bao trùm và bền vững

Để xây dựng một tương lai AI bao trùm và bền vững, Việt Nam cần thực hiện một chiến lược ba giai đoạn như đề xuất của chuyên gia Trần Việt Hùng. Giai đoạn đầu tiên là phổ cập kỹ năng và ứng dụng AI cho toàn dân trong học tập và làm việc, vừa tạo ra giá trị, vừa sinh ra dữ liệu phục vụ giai đoạn sau, đồng thời đào tạo nhân lực AI. Khi đã có tài chính, dữ liệu và nhân lực, Việt Nam có thể tự tạo sản phẩm AI và thu hút các tập đoàn công nghệ toàn cầu mở trung tâm nghiên cứu và phát triển tại Việt Nam. Giai đoạn cuối cùng sẽ thu hút các startup toàn cầu đến Việt Nam, biến đất nước thành một hệ sinh thái AI sôi động với sản phẩm AI “Made in Vietnam” bước ra toàn cầu.

Cách tiếp cận theo mô hình hệ sinh thái sáng tạo mở được các chuyên gia khuyến nghị, với việc phát triển AI trên nền tảng mã nguồn mở. Điều này cho phép người Việt sử dụng “não bộ” do các tập đoàn lớn như Meta chia sẻ miễn phí để huấn luyện và tinh chỉnh cho phù hợp với tiếng Việt và dữ liệu trong nước. Cách tiếp cận này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn đảm bảo các giải pháp AI được phát triển phù hợp với bối cảnh và nhu cầu cụ thể của Việt Nam.

Vai trò của các doanh nghiệp như Leandix trong việc thực hiện chiến lược này là rất quan trọng. Bằng cách cung cấp các giải pháp Odoo tích hợp AI, Leandix không chỉ giúp doanh nghiệp tiếp cận công nghệ tiên tiến mà còn đóng góp vào việc tạo ra dữ liệu và kinh nghiệm thực tế trong việc triển khai AI tại Việt Nam. Điều này sẽ tạo nền tảng vững chắc cho việc phát triển các giải pháp AI bản địa trong tương lai.

Chính phủ Việt Nam cũng đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc xây dựng khung pháp lý cho AI. Luật Trí tuệ nhân tạo dự kiến được trình Quốc hội vào cuối năm 2025 sẽ đưa Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia có khung pháp lý toàn diện về AI. Dự thảo luật được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cốt lõi: lấy con người làm trung tâm, bảo đảm an toàn và minh bạch, phát triển bao trùm và bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa. Điều này sẽ tạo ra môi trường pháp lý ổn định và khuyến khích đầu tư phát triển AI một cách có trách nhiệm.

Khoảng cách số và bất bình đẳng trong kỷ nguyên AI không phải là một vấn đề không thể giải quyết. Với sự kết hợp giữa chính sách đúng đắn của Nhà nước, sự đầu tư tích cực từ khu vực tư nhân, và sự đồng hành của các doanh nghiệp như Leandix trong việc đưa công nghệ đến gần hơn với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội. Tương lai AI bao trùm và bền vững không chỉ là khát vọng mà còn là mục tiêu hoàn toàn khả thi nếu chúng ta hành động kịp thời và đúng hướng.