Tranh AI và câu chuyện về bản quyền tác phẩm nghệ thuật

Leandix

October 7, 2025

-,Blogs

Trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ, việc AI có thể sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo đã đặt ra những câu hỏi quan trọng về quyền sở hữu trí tuệ và bản quyền tác phẩm. Từ những bức tranh được tạo ra bởi Midjourney, Stable Diffusion đến các video ngắn do công cụ AI Neo3 sản xuất, những sản phẩm này không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn mang giá trị kinh tế đáng kể. Tuy nhiên, việc xác định ai là tác giả, ai sở hữu bản quyền và làm thế nào để bảo vệ quyền lợi của các nghệ sĩ truyền thống đang trở thành một trong những thách thức pháp lý lớn nhất của thời đại số.

Cuộc tranh luận này không chỉ diễn ra trên phương diện lý thuyết mà đã bùng phát thành những vụ kiện tụng có tính chất bước ngoặt tại các tòa án trên toàn thế giới. Từ vụ kiện của Getty Images chống lại Stability AI tại Vương quốc Anh, đến các vụ kiện tập thể của nghệ sĩ Mỹ chống lại các công ty công nghệ lớn, những phán quyết tòa án đang dần định hình lại khung pháp lý cho tương lai của nghệ thuật số và quyền sở hữu trí tuệ.

Trong bối cảnh này, các doanh nghiệp cũng đang tìm kiếm những giải pháp công nghệ phù hợp để quản lý và bảo vệ tài sản trí tuệ của mình. Công ty Leandix, với vai trò là đối tác hàng đầu trong lĩnh vực chuyển đổi số, đã không ngừng phát triển các giải pháp tích hợp trí tuệ nhân tạo trên nền tảng Odoo để giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình quản lý bản quyền và tài sản trí tuệ trong thời đại số hóa.

1. Bối cảnh pháp lý toàn cầu về quyền tác giả của tranh AI

1.1. Quan điểm của Hoa Kỳ: Yêu cầu tác giả phải là con người

Hoa Kỳ đã đi đầu trong việc thiết lập những nguyên tắc pháp lý rõ ràng về quyền tác giả đối với các tác phẩm do AI tạo ra. Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ (USCO) đã nhiều lần khẳng định rằng chỉ những tác phẩm được sáng tạo bởi con người mới có thể được bảo hộ bản quyền. Quan điểm này được củng cố thêm qua vụ kiện đầu tiên có tính chất tiên phong của Tiến sĩ Stephen Thaler, người đã đăng ký bản quyền cho tác phẩm “A Recent Entrance to Paradise” được tạo ra hoàn toàn bởi hệ thống AI “Creativity Machine” của ông.

Tòa án Liên bang khu vực District of Columbia đã bác bỏ đơn đăng ký này, khẳng định rằng “tác giả con người là yêu cầu nền tảng của luật bản quyền”. Quyết định này được Tòa phúc thẩm Washington D.C. củng cố vào tháng 3 năm 2025, tạo ra một tiền lệ pháp lý quan trọng. Tuy nhiên, USCO cũng làm rõ rằng các tác phẩm có sự đóng góp đáng kể của con người trong quá trình sử dụng AI vẫn có thể được bảo hộ, với điều kiện phần đóng góp của con người phải thể hiện tính sáng tạo và nguyên bản.

Báo cáo năm 2025 của USCO đã phân biệt rõ ràng các cấp độ tham gia của con người: từ việc chỉ nhập lệnh đơn giản (không đủ điều kiện bảo hộ) đến việc chỉnh sửa, lựa chọn và sắp xếp có chủ ý (có thể được bảo hộ). Điều này tạo ra một khung pháp lý linh hoạt nhưng cũng đầy thách thức trong việc xác định ranh giới giữa “đủ” và “không đủ” sự tham gia của con người.

1.2. Trung Quốc: Từ chấp nhận đến thắt chặt

Trung Quốc ban đầu có cách tiếp cận khá cởi mở đối với việc bảo hộ bản quyền cho các tác phẩm có sự hỗ trợ của AI. Các phán quyết từ năm 2019 đến 2023 của các tòa án Trung Quốc, bao gồm Tòa án Internet Bắc Kinh và Tòa án Nhân dân quận Nanshan Thâm Quyến, đều công nhận bản quyền cho các tác phẩm do AI tạo ra với điều kiện có “sự đóng góp trí tuệ nguyên bản của con người”.

Trong vụ kiện nổi tiếng về tác phẩm “Half Heart” tại Tòa án Nhân dân Thường Thục vào tháng 3 năm 2025, tòa án đã công nhận bản quyền cho một tác phẩm được tạo bởi Midjourney và sau đó được chỉnh sửa bằng Photoshop. Tòa án nhấn mạnh rằng quá trình tạo lệnh và chỉnh sửa của người dùng thể hiện “sự lựa chọn và sắp xếp độc đáo”, khiến tác phẩm cuối cùng trở thành một tác phẩm nghệ thuật gốc được bảo hộ bản quyền.

Tuy nhiên, xu hướng này đã có sự thay đổi đáng chú ý. Trong một phán quyết gần đây tại Tòa án Trương Gia Cảng, tòa án đã từ chối bảo hộ bản quyền cho các hình ảnh được tạo ra bởi AI với lý do người dùng không thể kiểm soát, lặp lại hoặc dự đoán được kết quả đầu ra. Điều này cho thấy các tòa án Trung Quốc đang có xu hướng thắt chặt hơn trong việc công nhận bản quyền cho các tác phẩm AI.

1.3. Liên minh Châu Âu và Vương quốc Anh: Tiếp cận thận trọng

Các quốc gia châu Âu đang có cách tiếp cận tương đối thận trọng và nhất quán với quan điểm của Hoa Kỳ. Theo quyết định của Tòa án Công lý Châu Âu (CJEU) trong vụ Cofemel năm 2019, một “tác phẩm” phải đáp ứng hai tiêu chí cơ bản: là sản phẩm của sự sáng tạo trí tuệ của tác giả và phải thể hiện tính cá nhân của tác giả. Điều này tự động loại trừ các tác phẩm được tạo ra hoàn toàn bởi AI.

Vụ kiện nổi tiếng Getty Images chống lại Stability AI tại Tòa án Cấp cao London đã thu hút sự chú ý toàn cầu. Getty Images cáo buộc Stability AI đã sử dụng trái phép hàng triệu hình ảnh có bản quyền để huấn luyện mô hình Stable Diffusion của họ. Tuy nhiên, cuối tháng 6 năm 2025, Getty đã quyết định rút lại cáo buộc vi phạm bản quyền chính với lý do “thực dụng”, thừa nhận những thách thức về mặt chứng cứ và thẩm quyền xét xử.

2. Các vụ kiện pháp lý định hình tương lai ngành công nghiệp

2.1. Vụ kiện Andersen v. Stability AI: Bước ngoặt quan trọng

Vụ kiện tập thể do các nghệ sĩ Sarah Andersen, Kelly McKernan và Karla Ortiz khởi xướng chống lại Stability AI, Midjourney và DeviantArt đã trở thành một trong những vụ kiện có tính chất bước ngoặt nhất trong lịch sử luật bản quyền kỷ nguyên AI. Vào tháng 8 năm 2024, Thẩm phán William Orrick của Tòa án Liên bang California đã từ chối bác bỏ các cáo buộc vi phạm bản quyền của các nghệ sĩ, cho phép vụ kiện tiến tới giai đoạn thu thập chứng cứ.

Thẩm phán Orrick đã đưa ra nhận định quan trọng rằng “những suy luận hợp lý tại thời điểm này là Stable Diffusion thông qua hoạt động của người dùng cuối tạo ra vi phạm bản quyền và được tạo ra để tạo điều kiện cho việc vi phạm đó theo thiết kế”. Quyết định này đặc biệt có ý nghĩa vì tòa án đã chấp nhận lý thuyết rằng các mô hình AI có thể chứa “các bản sao nén” của các tác phẩm có bản quyền.

Vụ kiện này cũng làm nổi bật vấn đề về tập dữ liệu LAION, bao gồm 5 tỷ hình ảnh được “thu thập” từ internet mà không có sự cho phép của các chủ sở hữu bản quyền. Các nghệ sĩ cho rằng việc sử dụng tác phẩm của họ để huấn luyện AI không chỉ vi phạm bản quyền mà còn tạo ra sự cạnh tranh không công bằng, khi AI có thể tạo ra các tác phẩm “theo phong cách” của họ mà không cần trả phí.

2.2. Vụ kiện của các nhà xuất bản và tác giả

Ngành xuất bản cũng không đứng ngoài cuộc chiến pháp lý này. Tập đoàn truyền thông lớn như The New York Times đã khởi kiện OpenAI và Microsoft vì cáo buộc sử dụng hàng triệu bài báo để huấn luyện các mô hình AI mà không có sự cho phép. Theo các nguồn tin của NPR, nếu tòa án nhận định rằng OpenAI đã sử dụng bất hợp pháp các bài báo của Times, công ty có thể bị buộc phải hủy bỏ tập dữ liệu LLM của mình và xây dựng lại từ đầu.

Một trong những phán quyết có tác động lớn nhất là vụ kiện Anthropic v. Authors, khi công ty AI Anthropic đã đồng ý chi trả 1,5 tỷ đô la để dàn xếp vụ kiện với các tác giả. Đây là khoản bồi thường lớn nhất trong lịch sử các vụ kiện bản quyền tại Hoa Kỳ, với mức chi trả 3.000 đô la cho mỗi tác phẩm, ước tính cho khoảng 500.000 cuốn sách. Việc dàn xếp này đã gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng các công ty AI có thể phải trả giá đắt cho việc sử dụng nội dung có bản quyền mà không được phép.

2.3. Tác động đến ngành âm nhạc

Ngành công nghiệp âm nhạc cũng đang đối mặt với những thách thức tương tự. Các nhà xuất bản âm nhạc lớn như Universal Music đã nhắm mục tiêu vào Anthropic, cáo buộc công ty đã huấn luyện bất hợp pháp chatbot Claude AI của mình trên lời bài hát có bản quyền. Đồng thời, các hãng thu âm như Sony Music Entertainment và Warner Music Group đang kiện các startup AI âm nhạc Suno và Uncharted Labs.

Những vụ kiện này không chỉ đặt ra câu hỏi về việc sử dụng nội dung có bản quyền để huấn luyện AI mà còn về việc AI có thể tạo ra nội dung cạnh tranh trực tiếp với các nghệ sĩ gốc hay không. Đây là một trong những yếu tố quan trọng trong việc xác định liệu việc sử dụng như vậy có được coi là “sử dụng hợp lý” theo luật pháp hay không.

3. Thực trạng pháp lý tại Việt Nam

3.1. Khung pháp lý hiện hành và những hạn chế

Pháp luật Việt Nam về quyền sở hữu trí tuệ hiện tại chưa có những quy định cụ thể về bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra. Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, được sửa đổi gần nhất vào năm 2022, vẫn duy trì nguyên tắc cơ bản rằng chỉ có các tổ chức và cá nhân mới có thể là chủ thể quyền tác giả. Theo quy định tại khoản 2 Điều 4 của Luật này, “quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu”.

Điều này có nghĩa là các tác phẩm được tạo ra hoàn toàn bởi AI, mà không có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người, không được pháp luật Việt Nam công nhận là đối tượng của quyền tác giả. Tuy nhiên, khác với Hoa Kỳ, pháp luật Việt Nam cũng chưa có hướng dẫn rõ ràng về việc phân định mức độ tham gia của con người như thế nào thì đủ điều kiện để được bảo hộ.

Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng chưa công nhận nội dung số do AI tạo ra là “tài sản” theo Điều 105, gây khó khăn trong việc bảo vệ quyền sở hữu. Ví dụ, một video được tạo ra bởi Neo3 AI có thể mang giá trị kinh tế lớn, nhưng nếu xảy ra tranh chấp, pháp luật chưa làm rõ ai là chủ sở hữu hợp pháp.

3.2. Những thách thức trong thực thi

Việc thiếu khung pháp lý rõ ràng đã tạo ra nhiều thách thức trong thực tiễn. Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân đặt ra yêu cầu bảo vệ dữ liệu đầu vào nhưng không điều chỉnh quyền sở hữu sản phẩm đầu ra của AI. Tương tự, Luật Giao dịch điện tử năm 2023 yêu cầu các nền tảng số công khai chính sách bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ nhưng không đề cập cụ thể đến nội dung số do AI sáng tạo.

Cục Sở hữu trí tuệ ghi nhận từ năm 2020 đến 2023 có hơn 600 đơn đăng ký quyền tác giả và sáng chế có yếu tố AI. Tuy nhiên, việc thiếu hướng dẫn cụ thể về cách thức đánh giá và xử lý các đơn đăng ký này đã tạo ra sự bất định pháp lý. Chế tài xử phạt hành chính theo Nghị định số 99/2013/NĐ-CP chỉ áp dụng mức phạt từ 20-100 triệu đồng cho hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, nhưng chưa có quy định riêng cho nội dung số do AI sáng tạo.

3.3. Hướng phát triển và giải pháp đề xuất

Nhận thức được những hạn chế này, Việt Nam đang thực hiện những bước đi quan trọng để cập nhật khung pháp lý. Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã thông báo rằng cuối năm 2025, Việt Nam sẽ có Luật về Trí tuệ nhân tạo, đưa nước ta trở thành một trong số ít quốc gia có khung pháp lý toàn diện về AI.

Dự thảo Luật AI được xây dựng dựa trên 5 nguyên tắc cốt lõi: lấy con người làm trung tâm, đảm bảo an toàn và minh bạch, phát triển bao trùm và bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa. Một trong những điểm nhấn của dự luật là việc quản lý AI theo mức độ rủi ro, trong đó các hệ thống AI có rủi ro cao sẽ chịu sự giám sát chặt chẽ.

Các chuyên gia pháp lý cũng đề xuất một số giải pháp cụ thể để khắc phục những bất cập hiện tại. Trước tiên, cần sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ để công nhận nội dung số do AI sáng tạo là “tác phẩm” hợp pháp và xác định người nhập lệnh cho AI là tác giả chính, trừ khi có thỏa thuận khác. Thứ hai, cần ban hành nghị định riêng về nội dung số do AI sáng tạo, điều chỉnh các khía cạnh như định nghĩa pháp lý, quyền và nghĩa vụ của các bên.

4. Tác động đến ngành công nghiệp sáng tạo

4.1. Thách thức đối với nghệ sĩ truyền thống

Sự phát triển của AI trong lĩnh vực sáng tạo đã mang lại những thách thức chưa từng có đối với các nghệ sĩ truyền thống. Một trong những lo ngại lớn nhất là việc AI có thể tái tạo phong cách nghệ thuật của các nghệ sĩ mà không cần sự cho phép hay đền bù. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của nghệ sĩ mà còn đặt ra câu hỏi về tính nguyên bản và giá trị của nghệ thuật con người.

Các nghệ sĩ trong vụ kiện Andersen v. Stability AI đã mô tả cảm giác như “David đấu với Goliath”, khi các công ty công nghệ lớn có thể thu lợi nhuận từ những tác phẩm AI mô phỏng tác phẩm của họ trong khi chính họ phải đấu tranh để chi trả tiền thuê nhà. Một nghệ sĩ trong vụ kiện đã bày tỏ: “Điều này thực tế phá hủy toàn bộ con đường sự nghiệp được tạo nên bởi những nghệ sĩ tài năng và đam mê nhất hiện tại. Sự phát triển này đẩy nhanh tình trạng khan hiếm của các nghệ sĩ độc lập như tôi”.

Tác động kinh tế từ AI không chỉ dừng lại ở việc mô phỏng phong cách nghệ thuật. Các công cụ AI như Midjourney, DALL-E hay Stable Diffusion đã cho phép tạo ra các tác phẩm nghệ thuật chỉ trong vài giây với chi phí gần như bằng không. Điều này đã tạo ra áp lực lớn lên thị trường nghệ thuật thương mại, nơi mà các khách hàng có thể lựa chọn giữa việc thuê một nghệ sĩ chuyên nghiệp với chi phí cao hoặc sử dụng AI để tạo ra sản phẩm tương tự với chi phí thấp hơn nhiều.

4.2. Cơ hội và thách thức cho ngành công nghiệp

Mặc dù có những thách thức, AI cũng mang lại nhiều cơ hội mới cho ngành công nghiệp sáng tạo. Nhiều nghệ sĩ đã bắt đầu sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ trong quá trình sáng tạo, từ việc tạo ý tưởng ban đầu đến việc hoàn thiện tác phẩm. Ví dụ, một nghệ sĩ có thể sử dụng AI để tạo ra các bản phác thảo nhanh, sau đó sử dụng kỹ năng và sáng tạo của mình để phát triển thành tác phẩm hoàn chỉnh.

Thị trường nghệ thuật AI cũng đang chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể. Tác phẩm “Machine Hallucinations” đã được bán với giá hơn 270.000 đô la tại đấu giá Christie’s, cho thấy có một thị trường thực sự cho nghệ thuật AI. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra sự mâu thuẫn: trong khi các tác phẩm AI không được công nhận bản quyền do thiếu tác giả con người, chúng lại có giá trị thương mại đáng kể trên thị trường.

Các nền tảng và công cụ AI cũng đang phát triển các chính sách để hỗ trợ nghệ sĩ. Một số công ty đã bắt đầu triển khai các chương trình chia sẻ doanh thu hoặc cung cấp các công cụ cho phép nghệ sĩ kiểm soát việc sử dụng tác phẩm của họ trong huấn luyện AI. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn đang trong giai đoạn phát triển và chưa đủ để giải quyết hoàn toàn các lo ngại của cộng đồng nghệ sĩ.

4.3. Định hướng phát triển bền vững

Để đảm bảo sự phát triển bền vững của cả nghệ thuật AI và nghệ thuật truyền thống, cần có sự cân bằng giữa đổi mới công nghệ và bảo vệ quyền lợi của nghệ sĩ. Các chuyên gia đề xuất một số hướng tiếp cận, bao gồm việc thiết lập các cơ chế bồi thường công bằng cho việc sử dụng tác phẩm có bản quyền trong huấn luyện AI, phát triển các công nghệ cho phép nhận diện và theo dõi việc sử dụng tác phẩm nghệ thuật, và tạo ra những tiêu chuẩn minh bạch về việc ghi nhận nguồn gốc và tác giả.

Một số quốc gia đã bắt đầu thí điểm các chương trình hỗ trợ nghệ sĩ thích ứng với kỷ nguyên AI, bao gồm đào tạo về cách sử dụng AI như một công cụ sáng tạo và hỗ trợ pháp lý trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Việt Nam cũng đang xem xét các chính sách tương tự trong khuôn khổ chiến lược AI quốc gia và dự thảo Luật AI.

5. Xu hướng và dự báo tương lai

5.1. Sự phát triển của công nghệ AI và tác động pháp lý

Công nghệ AI đang tiếp tục phát triển với tốc độ chóng mặt, đặt ra những thách thức pháp lý ngày càng phức tạp. Các mô hình AI thế hệ mới không chỉ có khả năng tạo ra nội dung chất lượng cao hơn mà còn có thể học hỏi và mô phỏng phong cách nghệ thuật với độ chính xác đáng kinh ngạc. Điều này đặt ra câu hỏi về việc liệu các khung pháp lý hiện tại có đủ linh hoạt để xử lý những phát triển công nghệ trong tương lai hay không.

Một xu hướng đáng chú ý là sự phát triển của các công nghệ blockchain và NFT (Non-Fungible Token) trong việc xác thực và bảo vệ quyền sở hữu tác phẩm số. Tại Việt Nam, các chuyên gia đề xuất ứng dụng công nghệ blockchain để xác minh quyền sở hữu nội dung số, trong đó mỗi tác phẩm do AI tạo ra có thể được gắn với một mã thông báo NFT trên blockchain, lưu trữ thông tin về người dùng, thời gian tạo và dữ liệu đầu vào.

Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative AI) đang mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác nhau, từ âm nhạc, văn học đến điện ảnh và thiết kế. Việc này đòi hỏi các hệ thống pháp lý phải có cách tiếp cận toàn diện và linh hoạt, có thể thích ứng với các loại hình sáng tạo khác nhau và các mức độ tham gia của con người khác nhau trong quá trình sáng tạo.

5.2. Hướng tới sự hài hòa quốc tế

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là sự thiếu đồng bộ trong các quy định pháp lý giữa các quốc gia. Trong khi Hoa Kỳ có cách tiếp cận khá nghiêm ngặt về việc yêu cầu tác giả phải là con người, Trung Quốc lại có xu hướng linh hoạt hơn trong việc công nhận bản quyền cho các tác phẩm AI có sự tham gia của con người. Châu Âu đang phát triển khung pháp lý riêng thông qua Đạo luật AI (AI Act), tập trung vào việc quản lý rủi ro và đảm bảo tính minh bạch.

Việt Nam với dự thảo Luật AI dự kiến được thông qua cuối năm 2025 có cơ hội tham chiếu các kinh nghiệm quốc tế để xây dựng khung pháp lý phù hợp. Các chuyên gia cho rằng Việt Nam nên có cách tiếp cận cân bằng, vừa khuyến khích đổi mới công nghệ vừa bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo truyền thống.

Xu hướng hướng tới các tiêu chuẩn quốc tế chung về AI và bản quyền đang ngày càng rõ nét. Các tổ chức quốc tế như Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) và UNESCO đang tích cực nghiên cứu và đưa ra các khuyến nghị về cách thức quản lý quyền sở hữu trí tuệ trong kỷ nguyên AI. Việt Nam cần tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế này để đảm bảo khung pháp lý của mình phù hợp với xu thế chung của thế giới.

5.3. Vai trò của công nghệ trong giải quyết tranh chấp

Công nghệ cũng đang mở ra những giải pháp mới cho việc giải quyết các tranh chấp về bản quyền AI. Các hệ thống AI ngược (reverse AI) đang được phát triển để có thể nhận diện và truy tìm nguồn gốc của các tác phẩm được sử dụng trong huấn luyện mô hình. Điều này có thể giúp giải quyết một trong những thách thức lớn nhất hiện tại: việc chứng minh rằng một tác phẩm cụ thể đã được sử dụng trong quá trình huấn luyện AI.

Các nền tảng quản lý bản quyền thông minh đang được phát triển để tự động theo dõi, báo cáo và xử lý các vi phạm bản quyền liên quan đến AI. Những hệ thống này có thể tích hợp với blockchain để tạo ra một hệ sinh thái minh bạch và có thể kiểm chứng về quyền sở hữu trí tuệ.

Trong bối cảnh này, các doanh nghiệp Việt Nam cần chuẩn bị sẵn sàng cho những thay đổi pháp lý sắp tới. Công ty Leandix, với chuyên môn trong việc tích hợp AI vào các giải pháp Odoo, đang nghiên cứu phát triển các mô-đun quản lý quyền sở hữu trí tuệ tích hợp AI để giúp doanh nghiệp theo dõi, bảo vệ và quản lý tài sản trí tuệ của mình một cách hiệu quả trong thời đại số hóa.

6. Khuyến nghị và hướng dẫn thực tiễn

6.3. Đối với các nghệ sĩ và nhà sáng tạo

Trong bối cảnh pháp lý đang thay đổi nhanh chóng, các nghệ sĩ và nhà sáng tạo cần có những biện pháp chủ động để bảo vệ quyền lợi của mình. Trước tiên, việc đăng ký bản quyền cho các tác phẩm nghệ thuật trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, mặc dù quyền tác giả tự động phát sinh khi tác phẩm được tạo ra. Việc có giấy chứng nhận đăng ký sẽ tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc hơn trong các tranh chấp với các công ty AI.

Các nghệ sĩ cũng nên xem xét việc sử dụng các công nghệ bảo vệ số như watermarking kỹ thuật số và blockchain để theo dõi việc sử dụng tác phẩm của mình. Một số nền tảng đã phát triển các công cụ cho phép nghệ sĩ “đánh dấu” tác phẩm của mình theo cách mà các hệ thống AI khó có thể sao chép hoặc mô phỏng.

Việc hiểu rõ các điều khoản sử dụng của các nền tảng trực tuyến cũng rất quan trọng. Nhiều nghệ sĩ đã vô tình cấp quyền cho các nền tảng sử dụng tác phẩm của họ cho các mục đích huấn luyện AI mà không nhận ra. Do đó, cần đọc kỹ các điều khoản và cân nhắc việc sử dụng các nền tảng có chính sách bảo vệ nghệ sĩ rõ ràng.

6.4. Đối với các công ty công nghệ

Các công ty phát triển AI cần áp dụng cách tiếp cận có trách nhiệm trong việc thu thập và sử dụng dữ liệu huấn luyện. Điều này bao gồm việc tôn trọng các quy định về bản quyền, triển khai các cơ chế xin phép và bồi thường công bằng cho các chủ sở hữu bản quyền. Một số công ty đã bắt đầu phát triển các tập dữ liệu “có đạo đức”, chỉ sử dụng các tác phẩm đã được cấp phép hoặc thuộc phạm vi công cộng.

Việc xây dựng tính minh bạch trong quy trình phát triển AI cũng rất quan trọng. Các công ty nên công khai thông tin về nguồn dữ liệu được sử dụng, cách thức huấn luyện mô hình, và các biện pháp được áp dụng để tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ. Điều này không chỉ giúp tránh các vấn đề pháp lý mà còn xây dựng niềm tin với cộng đồng nghệ sĩ và người tiêu dùng.

Các công ty cũng nên đầu tư vào việc phát triển các công nghệ cho phép người dùng kiểm soát việc sử dụng tác phẩm của họ. Ví dụ, các hệ thống “opt-out” cho phép nghệ sĩ yêu cầu tác phẩm của họ không được sử dụng trong huấn luyện AI, hoặc các công cụ cho phép chia sẻ doanh thu với các nghệ sĩ có tác phẩm được sử dụng.

6.5. Đối với các cơ quan quản lý và nhà hoạch định chính sách

Các cơ quan quản lý cần phát triển khung pháp lý linh hoạt và có thể thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI. Điều này bao gồm việc thiết lập các tiêu chuẩn rõ ràng về mức độ tham gia của con người cần thiết để một tác phẩm AI được bảo hộ bản quyền, cũng như các quy định về việc sử dụng tác phẩm có bản quyền trong huấn luyện AI.

Việt Nam nên tận dụng cơ hội từ việc xây dựng Luật AI để tạo ra một khung pháp lý tiên tiến và toàn diện. Luật này nên bao gồm các quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của các bên trong quá trình sáng tạo AI, cơ chế giải quyết tranh chấp, và các biện pháp khuyến khích đổi mới công nghệ đồng thời bảo vệ quyền lợi của nghệ sĩ.

Các cơ quan quản lý cũng nên thúc đẩy việc hợp tác quốc tế trong việc xây dựng các tiêu chuẩn chung về AI và bản quyền. Việc tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế và chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia khác sẽ giúp Việt Nam xây dựng được khung pháp lý phù hợp với xu thế toàn cầu.

Kết luận

Cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực nghệ thuật đã mở ra những cơ hội to lớn cho sự sáng tạo và đổi mới, đồng thời đặt ra những thách thức chưa từng có đối với hệ thống pháp lý truyền thống về quyền tác giả và sở hữu trí tuệ. Từ những vụ kiện pháp lý có tính bước ngoặt tại Hoa Kỳ và châu Âu cho đến những nỗ lực xây dựng khung pháp lý mới tại Việt Nam, thế giới đang chứng kiến sự hình thành của một paradigm pháp lý hoàn toàn mới cho kỷ nguyên AI.

Những phán quyết tòa án gần đây, từ vụ Andersen v. Stability AI cho đến việc Anthropic phải chi trả 1,5 tỷ đô la trong vụ dàn xếp với các tác giả, đã gửi đi thông điệp rõ ràng rằng các công ty AI không thể tự do sử dụng nội dung có bản quyền mà không có sự đồng ý hoặc bồi thường thích hợp. Đồng thời, các quyết định này cũng cho thấy rằng sự cân bằng giữa đổi mới công nghệ và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Tại Việt Nam, việc chuẩn bị Luật AI và các quy định liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ cho nội dung do AI tạo ra thể hiện tầm nhìn chiến lược của quốc gia trong việc nắm bắt cơ hội từ công nghệ mới. Sự thành công của những nỗ lực này sẽ phụ thuộc vào khả năng tạo ra một khung pháp lý vừa khuyến khích đổi mới, vừa bảo vệ quyền lợi chính đáng của các nhà sáng tạo truyền thống.

Trong bối cảnh này, các doanh nghiệp như Leandix đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các tổ chức thích ứng với những thay đổi pháp lý và công nghệ. Thông qua các giải pháp tích hợp AI trên nền tảng Odoo, Leandix không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình quản lý mà còn đảm bảo tuân thủ các quy định về quyền sở hữu trí tuệ trong kỷ nguyên AI.

Tương lai của nghệ thuật AI và quyền tác giả sẽ phụ thuộc vào khả năng tìm ra những giải pháp cân bằng, công bằng và bền vững cho tất cả các bên. Điều này đòi hỏi sự đối thoại liên tục giữa các nghệ sĩ, công ty công nghệ, nhà hoạch định chính sách và cộng đồng pháp lý. Chỉ thông qua sự hợp tác và hiểu biết lẫn nhau, chúng ta mới có thể xây dựng được một hệ sinh thái sáng tạo thịnh vượng, nơi mà cả nghệ thuật truyền thống và AI đều có thể phát triển và đóng góp vào sự tiến bộ của nhân loại.

Cuộc hành trình này còn dài và đầy thử thách, nhưng những bước đi đầu tiên đã được thực hiện. Với sự phát triển không ngừng của công nghệ và sự hoàn thiện dần của khung pháp lý, chúng ta có lý do để lạc quan về một tương lai nơi sự sáng tạo của con người và trí tuệ nhân tạo có thể cùng tồn tại và phát triển một cách hài hòa.